1. Charakterystyka podatków.

1.1. Pojęcie podatku.

W literaturze trudno jest znaleźć jednolitą definicję podatku.

         Encyklopedyczna definicja stanowi, że podatek to świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub innej osoby publiczno-prawnej o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobierane na podstawie przepisów prawnych, określających warunki, wysokość oraz terminy płatności tego świadczenia[1].

         Podobną definicję można przytoczyć opierając się na art. 6 Ordynacji podatkowej, który mówi, że podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej[2].

         Publicznoprawny charakter podatku wynika z tego, że jest on ustanawiany wyłącznie przez organ władzy państwowej. Nie jest on zatem świadczeniem prywatnoprawnym, opartym na stosunku prawnym wynikającym z woli stron. Obowiązek podatkowy istnieje bezwarunkowo i ma charakter ogólny. Jest nakładany według ustalonych zasad na wszystkie podmioty, które znajdują się w takiej samej, określonej przez prawo sytuacji.

         Pojęcie nieodpłatności podatku oznacza, że podatnik nie otrzymuje, w zamian za świadczenie podatkowe, bezpośrednio do niego skierowanego świadczenia wzajemnego ze strony państwa.

         Przymusowy i bezzwrotny charakter podatku polega na tym, że jest on przejmowany w sposób ostateczny i definitywny na rzecz budżetu państwa lub samorządu
 (brak obowiązku zwrotu podatku), z możliwością zastosowania środków przymusu (sankcje karne).

         Pieniężny charakter świadczeń podatkowych wiąże się z jego wymiarem i poborem w jednostkach pieniężnych. Ustawodawca dopuścił jednak inne formy zapłaty podatku
 np.: papiery wartościowe, znaki akcyzy, znaki opłaty skarbowej lub urzędowe blankiety wekslowe (art. 61 Ordynacji podatkowej). Podatkami nie są natomiast świadczenia w naturze, usługi osobiste, rzeczy i prawa majątkowe[3].

1.2 Podział podatków.

Różnorodność stosowanych współcześnie podatków wymaga dokonania ich klasyfikacji według różnorodnych kryteriów. Powszechnie stosowana jest klasyfikacja według przedmiotu opodatkowania, zgodnie z którą podatki dzieli się na:

•   przychodowe

• dochodowe

• majątkowe

• konsumpcyjne.

         Podatki przychodowe pobierane są od przychodów uzyskiwanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Podatki te nie uwzględniają kosztów uzyskania przychodów, są stosunkowo proste i łatwe w wymiarze i poborze oraz do ich zastosowania nie jest potrzebna specjalnie rozbudowana rachunkowość i ewidencja księgowa.

Do tej grupy podatków w Polsce można zaliczyć uproszczoną formę podatku dochodowego od osób fizycznych w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych[4].

         Podatki dochodowe pobierane są od dochodów osiąganych przez podmioty gospodarcze. Podatki te uwzględniają koszty uzyskania przychodów, są zdecydowani trudniejsze do zastosowania od podatków przychodowych. Do tej grupy podatków w Polsce można zaliczyć podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) oraz podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) [5].

         Podatki majątkowe wymierzana są od wartości majątku, zmian praw majątkowych lub od przyrostu wartości majątku. Są to podatki proste, łatwe w poborze i łatwe do zmierzenia.

W Polsce zaliczyć można do nich:

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportu

•  podatek leśny

• podatek od spadków i darowizn

• podatek rolny

• podatek od czynności cywilnoprawnych[6].

         Podatki konsumpcyjne są to podatki, które dotyczą podatników dokonujących obrotu towarami i usługami, ale ich faktyczny ciężar ponoszą odbiorcy finalni np. gospodarstwa domowe. Do podatków konsumpcyjnych zaliczyć można:

•   podatek akcyzowy

• podatek od towarów i usług (VAT)

• podatek od gier[7].

Z punktu widzenia jedności podmiotu opodatkowania wyróżnia się podatki:

• bezpośrednie- podstawą opodatkowania jest wprost dochód lub majątek podatnika. Zalicza się tutaj podatki dochodowe i majątkowe.

• pośrednie- wlicza się je w cenę dóbr i usług (np. VAT, akcyza), obciążają zatem dochód lub majątek nabywcy[8].

W zależności od organu pobierającego podatki można je podzielić na:

•  podatki państwowe (centralne)

• podatki lokalne.

         Podatki lokalne to grupa podatków stanowiących dochody własne gmin. Rady gmin mają prawo do ustalania ich wysokości, kierując się stawkami maksymalnymi zawartymi w ustawie oraz interesem gminy i jej mieszkańców. Do podatków lokalnych zalicza się: podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek od posiadania psów[9].

W zależności od sposobu opodatkowania dochodów pochodzących z różnych źródeł rozróżnia się podatek:

• globalny

• cedularny.

         Podatek cedularny polega na odrębnym opodatkowywaniu każdego rodzaju dochodów podatników. Pozwala na preferowanie jednych, a dyskryminowanie innych rodzajów dochodów przez ustalanie zróżnicowanych stawek i skal opodatkowania.

         Podatek globalny polega na łącznym opodatkowaniu wszystkich składników dochodu podatnika, niezależnie od ich źródła, wg jednolitej skali. Jego naliczanie jest bardziej skomplikowane niż w przypadku podatku celularnego[10].

Rysunek 1 Podział podatków - opracowanie własne

---

[1] http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3958702.

[2] Art.6 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r., Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8. poz. 60 ze zm.).

[3] A.Gomułowicz, J.Małecki Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2002, s.113-114.

[4] R. Rosiński Polski system podatkowy. Poszukiwanie optymalnych rozwiązań. Warszawa 2010, s.25-26.

[5] Ibidem, s.26.

[6] R. Rosiński, op.cit.,s.26.

[7] Ibidem, s.27.

[8] G.Szczodrowski Polski system podatkowy Warszawa 2007, s.22.

[9] G.Szczodrowski op.cit.,s.22.

[10] http://pl.wikipedia.org/wiki/Podatek